Rimska utvrda Kosmaj

Pogled s Kosmaja na Tepačko polje, naselje Žitomislići i kanjon Neretve prema sjeveru.

Arheološko nalazište Kosmaj nalazi se u sjeveroistočnom dijelu Gornjeg Brotnja, koje uzdužno presijeca administrativna granica između naselja Biletići i Tepčići u općini Čitluk. Rimska utvrda na Kosmaju podignuta je na ruševinama pretpovijesnog gradinskog lokaliteta na strmoj hridi, koja kao klin zadire prema obali rijeke Neretve. Prve podatke o ovom lokalitetu objavljuje pionir bosanskohercegovačke arheologije W. Radimsky 1891. godine, a u Arheološkom leksikonu BiH, Tom III, P. Anđelić je registrirao lokalitet pod brojem 24.217 u naselju Biletići, opisujući ga kao brončanodobni/želejznodobni gradinski lokalitet na kojem je podignuta kasnoantička utvrda.

Urušeni bedemi rimske utvrde na Kosmaju.

Na uskom platou strme hridi (175 -190 m/nv) vidljivi su bedemi i urušeni objekti veće rimske utvrde. Na južnim i sjevernim obroncima Kosmaja nalaze se razasuti brojni ulomci rimskog crijepa, kojima su u antičko vrijeme bila pokrivena krovišta objekata unutar utvrde. Među površinskim nalazima zastupljeni su i brojni ulomci antičkog i željeznodobnog keramičkog posuđa, te željezne troske. Povoljna visinska razlika u odnosu na kanjon Neretve omogućavala je izvrsnu vizualnu komunikaciju s ostalim strateškim kotama u okolini, kao i izvrstan nadzor nad Tepačkim poljem i Žitomislićima gdje se u antičkom razdoblju nalazilo značajnije naselje. Vojna posada u utvrdi na Kosmaju nadzirala je stratešku komunikaciju iz smjera Bišća polja kroz kanjon Neretve prema jugu i put iz Tepačkog polja prema Brotnju. Utvrda na Kosmaju s Malom Gradinom kod Čapljine spada među najznačajnije fortifikacijske objekte rimskog razdoblja u donjem porječju Neretve.

Ostaci masivnog bedema sa sjeverne strane rimske utvrde na Kosmaju.

U Brotnju ima još nekoliko rimskih utvrda podignutih na strateški važnim gradinskim lokalitetima. Vrijedno je istaknuti utvrdu na Gradini u Krehin Gracu i Maršića gradini (Greda) u Čitluku. Bez arheoloških istraživanja nije moguće utvrditi u kojem razdoblju Rimskog Carstva je utvrda podignuta, no zasigurno možemo pretpostaviti da je bila u funkciji do kraja rimske vladavine u provinciji Dalmaciji. Na nalazištu Kosmaj nisu nikad provedena arheološka istraživanja. Zapadni bedem nekadašnjeg gradinskog lokaliteta oštećen je gradnjom telekomunikacijskog odašiljača, a unutar prostora utvrde nalazi se manji objekt za potrebe napajanja odašiljača izgrađen u arhitekturi same utvrde.

Središnji plato utvrde s urušenim objektom.

Ostaci istočnog bedema rimske utvrde na Kosmaju.

Ruševine središnjeg objekta, utvrda Kosmaj, južni bedem označen crvenom linijom na slici.

Urušeni dio bedema s vidiljivim kontraforom.

Ostaci podnice objekta od maltera i razmrvljenog crijepa, rimska utvrda Kosmaj.

Kontrafori sa sjeverne strane rimske utvrde Kosmaj

Uokolo rimske utvrde Kosmaj nalaze se brojni površinski nalazi ulomaka rimskog crijepa (tegula).

Bedem od amorfnog vapnenca i žbuke, rimska utvrda Kosmaj.

Pogled na bedem sa sjeverne strane utvrde Kosmaj.

Najviši dio bedema na sjevernom dijelu rimske utvrde Kosmaj.

Urušeni bedem na sjevernoj strani utvrde Kosmaj.

Ostaci masivnog bedema sa sjeverne strane rimske utvrde na Kosmaju.

Repetitor na Kosmaju.

Pogled s Kosmaja na naselje Žitomislići i kanjon Neretve prema sjeveru.

Urušena rimska utvrda Kosmaj.